10 FAQ over therapie

Een psychiater is een arts die zich in psychiatrie specialiseerde. Hij mag psychiatrische diagnoses stellen en medicatie voorschrijven. De meeste psychiaters beperken hun consult tot die taken. Sommigen doen ook gesprekstherapie, dus in plaats van tien minuten medicatie bespreken, volle begeleidingsgesprekken voeren (45 min à 70 min).

Een psycholoog behaalde de Master Klinische Psychologie (normaal gezien, andere keuzerichting kan ook maar voor de hulpverlening meestal klinische). Sommigen daarvan gaan als psycholoog (beschermde titel) aan de slag en doen therapiegesprekken zonder bijkomende therapieopleiding. De meerderheid volgt een therapieopleiding na hun universitaire studies. Die therapieopleiding wordt gegeven aan privé-instellingen of aan de universiteit. Ze duurt tussen een jaar en 4 jaar, meestal dat laatste.

Een (pyscho)therapeut heeft geen beschermde titel. Je bakker of tuningspecialist of tuinman kan zich psychotherapeut noemen en als zelfstandige gewoon begeleidingsgesprekken doen. De wet is aan het veranderen en in de toekomst kunnen enkel nog psychologen, orthopedagogen en artsen, therapeut worden. Of dit terecht is, is een andere kwestie. In de praktijk hebben veel psychotherapeuten een goede basisopleiding en een grondige therapieopleiding ondergaan. De clue zit in het feit dat psychotherapie vooral iets is wat je in je moet hebben. Kennis is één ding (noodzakelijk), relationele vaardigheden, empathie en echt menselijk inzicht iets anders. Maar: je kunt ook zeggen dat een therapeut bv. ook erg veel literatuur moet gelezen hebben (fictie) of films gezien om de menselijke natuur te begrijpen, of kennis moet hebben van grote vraagstukken in de filosofie. De mens is namelijk veel meer dan een individu waar wat mee scheelt. Een universele blik op mens en maatschappij kan niet breed en diep genoeg zijn. Daar zorgt een diploma psychologie niet voor. Je zult moeten léven, tegen de muur lopen, zelf door angst en verdriet en woede gaan, conflicteren met anderen, relatiebreuken dragen, kinderen krijgen, een dierbare verliezen... Allerlei pijn meemaken en daar doorheen raken. Dat is een conditio sine qua non voor een goede therapeut. En je rationele inzichten aan die ervaringen koppelen en je bijscholen zodat je wat wijze interventies kunt doen bij je cliënten.

Mijn mening? Ik zou (en in deze wereld waarin alles zich afsplitst in specialisaties is dat geen gek idee) pleiten voor een Master Psychotherapie waarin zowel psychologie als therapie wordt onderwezen, met strenge criteria voor empathie, intelligentie, voorkennis en de vele communicatie- en relationele vaardigheden die nodig zijn om dit mooie beroep uit te oefenen.

De therapeut staat niet in de praktijk van je dagelijks leven. Hij/Zij heeft er dus geen eigen belang bij welke keuzes je maakt. Daardoor hoeft hij niet te oordelen, niet in conflict te gaan, je niet per se te overtuigen. Een ander voordeel is dat hij als outsider goed geplaatst is om je een spiegel voor te houden. De gedachten of daden waarmee je jezelf blokkeert komen makkelijk aan het oppervlak. Hij brengt het onderbouwd aan zonder je als persoon aan te vallen. Daardoor blijf je je veilig voelen en kun je toch geconfronteerd worden. Een extern persoon is dus, eens je je vertrouwen geeft, erg veilig en geloofwaardig. Bovendien is de psychotherapeut grondig geschoold en heeft hij een goed inzicht in menselijke problemen, communicatiepatronen,... Hij heeft zijn eigen vermijdingsgedrag onder controle en kan dus pijnlijke gevoelens bij zichzelf en anderen, onder ogen zien, iets wat voor velen toch moeilijk is. Een therapeut neemt ook tijd. Omdat je begeleiding op maat is en helemaal over jou gaat, wordt het proces niet verstoord door een ander (wat een verschil is als je met vrienden of je partner praat). Met geduld en een ontvankelijke houding aanvaardt hij je tempo, je keuzes, je persoon, terwijl hij je toch aanzet tot verandering.

Terwijl je praat of stil bent of je emoties de vrije loop laat, is de therapeut hard aan het nadenken. Hij/zij moet zeer veel informatie tegelijk verwerken en daar de beste interventie op bedenken. Je lichaamstaal, je woorden, wat in vorige sessies gezegd is, wat de therapeut zelf voelt op dat moment, wat de theorie zegt, wat ervaring met vorige cliënten opleverde,... Het leidt tot een vraag, een uitspraak, stilte,... Die niet toevallig is. Het is net als bij schaken, de totale situatie overzien, de algemene strategie vasthouden (in dit geval bijvoorbeeld een minder laag zelfbeeld krijgen) en tactisch denken: hier en nu de cliënt laten uitpraten, confronteren, stilte laten, vragen naar gevoelens, een inzicht geven,... Het leidt altijd tot één bepaalde actie. Het is specialistenwerk dat makkelijk lijkt maar net als een tandarts, cardioloog, automechanieker, redder, zeer accurate interpretatie vergt en dan een schijnbaar makkelijke handeling. 

Een erg moeilijke vraag. Niet alleen is de noodzaak iets subjectiefs (sommige cliënten vinden jarenlange therapie nodig), de stijl die de therapeut hanteert werkt de duurtijd sterk in de hand. Een oplossingsgerichte therapeut of gedragstherapeut zal veel minder sessies doen dan een psychodynamisch therapeut. Maar met minder dan enkele gesprekken kun je niet van een therapie spreken. Om grondig stil te staan bij wat er misgaat, moet je toch tussen 5 en 15 gesprekken rekenen. Je gaat immers niet alleen na wat er moet veranderen. De psychotherapeut volgt dat ook op en coacht je daar ook in (sommigen heel praktisch, sommigen meer inzichtelijk/theoretisch).

In mijn praktijk werk ik actie- en toekomstgericht. Dat betekent dat we elke zorg zo veel mogelijk vertalen naar iets wat je vandaag de dag kunt aanpakken. Gewoon 'praten over' doen we niet. We kijken voortdurend naar je leven buiten de sessies en stellen in vraag waarom, hoe en wat je daar doet. Dat leidt tot relatief snelle verandering. Daarom duurt een begeleiding bij mij meestal niet zo lang.

Zet een chauffagehersteller, loodgieter of garagist aan het werk en je betaalt evenveel. De cliënt loopt met ernstige zorgen en problemen rond. Anders kwam hij/zij niet in therapie, zou hij de stap niet zetten. Het is immers best wel een drempel om je kwetsbaar op te stellen, persoonlijke dingen te vertellen, gevoelens te verwoorden,... Met die hoge nood, die lijdensdruk, wil je graag verlossing. Je wil je beter voelen. De psychotherapeut is opgeleid om je daar bij te helpen, net zoals al die andere vakmensen opgeleid zijn voor hun vak.

Na de basisopleiding ('gewone' kosten voor hogere studies) heeft een goede psychotherapeut minstens vier jaar opleiding gevolgd. Dit gespecialiseerde traject in een bepaalde scholing (gedrags, psychodynamisch, gestalt, enzovoort,..) is zeer zeer duur. De toelatingsvoorwaarden zijn niet min. Bovendien moet je voldoende stage doen en de eerste jaren zelf genoeg opbouwen om dat te kunnen verwezenlijken.

Een therapeut moet zelf in therapie gaan of geweest zijn. Als hij zijn eigen zorgen niet onder ogen zag, kan hij anderen niet helpen. Hij moet zijn angsten, pijn, manier van leven, jeugd, eventuele trauma's, eenzaamheid, destructieve gedachten, e.d. goed kennen vooraleer hij anderen kan helpen. Dat is een financiële investering. Hij moet intervisies of supervisies doen om zijn werk in vraag te stellen en opleiding volgen. Dit zijn heel dure aangelegenheden door de hoog gekwalificeerde trainers en begeleiders die vele jaren ervaring en grote kennis aanwenden om de therapeut te begeleiden. Hij leest boeken en tijdschriften, volgt lezingen, cursussen, trainingen die veel geld kosten.

Als de therapeut zelfstandig werkt, moet hij extra waakzaam zijn voor financieel verlies (ziekte, coronacrisis, enz.) en moet hij bijna de helft van zijn inkomsten aan belastingen geven en sociale bijdragen betalen. Hij moet een praktijkruimte voorzien, die ingericht, gehuurd, gekocht moet worden en onderhouden.

Een therapeut draagt veel verantwoordelijkheid, in de feiten en in zijn beleving. Net als een huisarts of een cardioloog is de psychotherapeut een gespecialiseerde kracht in zijn vak en lijkt een uitspraak of handeling misschien niet veel om het lijf te hebben, maar is die stevig onderbouwd. Het psychisch welzijn van cliënten hangt mee van hem/haar af, hun relaties, werk, hun kans op zelfdoding en verslaving, hun langdurig uitvallen in de ziekteverzekering,... De therapeut heeft een impact op dat vervolg (maar niet de totale verantwoordelijkheid, die ligt bij de cliënt die uiteindelijk zelf kiest). Het spreekt voor zich dat die verantwoordelijkheid niet opweegt als ze financieel onderbetaald is. Net als een huisarts doet een therapeut ook extra taken die buiten het consult vallen en die niet aangerekend worden: telefoontje met een collega of huisarts, een verslag voor de ziekteverzekering maken, websites en adressen opzoeken voor doorverwijzing, samenwerkingsverbanden opzetten en onderhouden, advies vragen,... Een advocaat rekent elke minuut aan waarin hij werkt. Een therapeut, net als een dokter, niet.

De meeste mensen denken dat de therapie enkel dat tweewekelijks uurtje praten is. Dat is niet zo. Therapie werkt ook de dagen en weken na een sessie, nog stevig door. Je gedachten en gevoelens gaan volop aan het werk met wat in de sessie besproken is. Daarin kun je weer vergelijken met de huisarts, bij wie je het effect van de medische interventie niet op de consultatie, maar hopelijk nog lange tijd erna, voelt. Dat is bijvoorbeeld ook bij kinesitherapie en noem maar op. Dus het werk van een therapeut spreidt zich in feite uit over lange periode, gaat niet enkel over 'een uurtje praten'.

Het resultaat van pakweg tien sessies therapie kunnen zijn dat je je de rest van je leven anders, vrijer, beter voelt. Je kunt conflicten beter aanpakken, betere relaties aangaan, je beter in je vel voelen, je leven zinvoller vinden, een betere lichamelijke gezondheid houden, een betere partner en vader of moeder zijn. Dat is enorm veel waard als je ziet wat je 'maar' betaalt voor een sessie. Zeker als je dat vergelijkt met de uitgaven voor je auto of verbouwing of citytrips. We geven het tarief van een therapiesessie met gemak uit aan een etentje met vrienden of een nieuw kastje voor de badkamer of enkel cocktails op reis. Maar een therapiesessie, o nee, dat is duur.

Psychologische begeleiding is zelfzorg die uiteindelijk niet zo duur is en de investering waard. Maar, en dat is natuurlijk erg belangrijk: je moet je goed voelen bij je psychotherapeut. Alle diploma's, ervaring, mondelinge reclame, wijsheid,... ten spijt, als het niet klikt, als het niet goed voelt in de begeleiding, dan kun je niet verder! Je moet vertrouwen hebben en dat is iets wat je beiden creëert (niet alleen de therapeut). Het is gewoon heel normaal dat je niet bij iedereen geholpen bent. Bespreek dat onmiddellijk. Blijf niet gewoon weg. Zeg wat je mist en verander indien nodig van hulpverlener. 

Conclusie: een sessie psychotherapie is relatief niet duur áls je er goed mee geholpen bent.

Een therapiegesprek is een vreemde situatie. Enerzijds is de therapeut heel nabij, heel vertrouwd, inlevend, je steun en toeverlaat. Hij/zij hoort en weet op de duur dingen die je nooit tegen iemand anders zult zeggen in je leven, zelfs je partner of vrienden niet. Er is de gekke witruimte om daar iets te leggen wat je alleen daar kunt. Dus het is een geestelijke intimiteit, een grote 'meelever' en supporter bij alles wat je doet.

Anderzijds tuimelt hij niet mee met jou in je gevoelens of je situatie. Hij denkt en voelt mee maar doet tegelijk ook iets anders: grondig reflecteren over wat er in je leven en in de sessie zelf, gebeurt. Hij zal dus bewust dit of dat zeggen wat je helpt. Dat is helemaal anders dan bij vrienden, die zich veelal gewoon spontaan uitlaten. Een therapeut begrijpt hoe moeilijk verandering van gewoonten is, hoe vast je kunt raken in burn-out, depressie, een destructieve relatie, een scheiding, verlies, angst, enzovoort. Daarom zal hij bij voorkeur doen wat jou helpt, niet zomaar wat in hem opkomt. Dit komt voort uit eigen reflectie (elke goede therapeut is zelf in therapie geweest), creativiteit, taalgebruik (bv. een heel treffend beeld gebruiken), opleiding, intelligentie, empathisch vermogen, filosofisch inzicht, relationele vaardigheden, enzoverder. Dus langs de ene kant is het contact zeer dicht, langs de andere kant op een afstand. Dat is de juiste mix om je verder te helpen. Ik zeg op lezingen wel eens dat een begeleider relationeel zo dicht mogelijk bij jou moet staan en inhoudelijk zo veraf mogelijk.

Het gebeurt wel dat een cliënt zich gemanipuleerd voelt. Dat ontstaat bijvoorbeeld als de therapeut de cliënt te weinig diepgaand begrijpt, hij te weinig sympathie voelt (komt niet zo vaak voor maar therapeuten zijn ook maar mensen), hij te weinig ervaring of geduld heeft voor het proces van de cliënt of hij 'technieken' wil gebruiken terwijl de relatie met zijn cliënt niet goed zit. Dat voel je meteen. Bespreek dat als dat het geval is en verander indien nodig van therapeut.

Hij/zij blijft een mens die niet immuun is voor psychologische zorgen. Net zoals een huisarts ziek kan zijn. Maar hij is wat beter gewapend met kennis en ervaring om problemen sneller aan te pakken. Althans, dat is zijn streefdoel :-)

In elk geval zou hij erg goed moet kunnen communiceren met anderen. Mijn stelling is dat vrijwel alle psychologische problemen, uiteindelijk relationeel van aard zijn (omdat we zo verbonden en gebonden zijn aan anderen). Daaruit zou je dus kunnen concluderen dat hij zijn eigen zorgen minder lang laat aanslepen en wat zuiverder communiceert over zijn gedachten en gevoelens dan anderen. Elk beroep heeft zo zijn voordelen.

O ja, en op een terrasje verveelt een therapeut zich nooooooit. :-)

Voor velen geldt wel dat de confrontatie met iets moeilijks in hun leven, bepaalde dat ze zich in de mens en menselijk lijden gingen interesseren en de drang voelden om anderen ook te helpen. Maar dit is niet noodzakelijk zo.

Een goede psychotherapeut heeft wat naast de professionele bagage (studie, ervaring, bijscholing) ook persoonlijk voldoende gebotst met bepaalde zaken om zich te kunnen inleven in anderen. Als alles over rozen ging dan wordt het moeilijk om anderen in een scheiding of familiecrisis of burn-out e.d. te helpen. Dus ja, de psychotherapeut heeft zelf problemen achter de rug of heeft die nog steeds, maar is daar genoeg overheen geraakt, kan dat genoeg aanpakken, om er niet in vast te blijven. Hij/zij leerde op die manier goed om te gaan met angst, verdriet, woede, conflict, en werd zo gedwongen om zelf ook hulp te zoeken, te verwerken, uit te praten,... Een goede therapeut heeft veel meegemaakt maar raakte erover heen.

Goed punt. Op dit moment werken wel wat mutualiteiten met een terugbetalingssysteem waarop therapeuten kunnen inschrijven. Probleem is dat dit eisen oplegt en een maximumtarief veronderstelt die de therapeut beperken in zijn werk. Daarom dat het in de praktijk in België weinig succes heeft. Ook het aantal terugbetaalde sessies is nog klein.

Het kost de staat erg veel om alle psychologische begeleiding terug te betalen. De wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg zijn erg lang, dus cliënten zijn voor snelle hulp aangewezen op privé-therapeuten, en dan nog! Terugbetaling is een goede zaak maar een politieke keuze naast vele andere keuzes voor een beperkt staatsbudget..

Een algemene terugbetaling zou een goede zaak zijn voor iedereen natuurlijk, mits ze ook voor de therapeut voordelig is. En mits niet-psychologen niet uitgesloten worden. Iedereen met een degelijke, theoretisch sterk onderbouwde richting en basisdiploma, zou respectvol moeten kunnen geïntegreerd worden in het hele verhaal van (terugbetaling en regeling van de) geestelijke gezondheidszorg.

De verantwoordelijkheid voor je zelfredzaamheid ligt vooral bij de therapeut. Het gebeurt dus wel, maar dat komt door gebrek aan goede interventies van de therapeut. Hij/zij moet je voldoende steunen in je eigen kracht, en als je de therapie minder nodig vindt, dat respecteren. Alles heeft zijn tijd nodig. Wanneer iemand welke inhoud brengt, hoeveel sessies iemand wil of kan doen, wat het tempo van die sessies is. Een therapeut die in een soort goeroe- of godcomplex zit is een no-go in elk geval. Je volgt de cliënt en steunt die. Je bent niet z'n absolute leider die alles beter weet. Anderzijds is het wel logisch dat je confrontaties graag vermijdt. Daarom haken cliënten soms te vroeg af, stellen ze het uit, praten ze over andere of oppervlakkerige problemen, enzoverder. De opdracht van de therapeut is veiligheid bieden om te komen met wat er echt dwars zit. Dat vraagt soms tijd. Maar eigenlijk is het inherent aan een goede psychologische begeleiding dat je meer en meer zelf je weg kunt gaan en je dus minder en minder afhankelijk wordt van je therapeut.

Stijn Baert over therapie